UMUGANI WA CACANA

Cacana yari mukuza, yari mukoza. Yaje ntinyishi kwa Bacondo, arabahamagara, arababwira ati « yemwe bene urugo, ntimushaka kubaga, nkabatiza intorezo n'umuhoro, mukampa ikibaro?»

Baramukubita, aragenda n'i Gatovu kwa Rukangamiheto rwa Rwogera ati «yemwe bene urugo, ntimushaka kubaga, nkabatiza intorezo n'umuhoro, mukampa ikibaro ?»

Baramukubita aragenda. Yambuka Akanyaru, ajya kwa Cakara ati «yemwe bene urugo, ntimushaka kubaga, nkabatiza intorezo n'umuhoro, mukampa ikibaro?» Bati « inkoni ntuyizira.»

Arashogoshera n'i Bugesera, ku rwobo rwa Bayanga, ahasanga urupfu ruragiye inka zarwo. Ati «yewe nyir' inka, ntushaka kubaga nkagutiza intorezo n'umuhoro, ukampa ikibaro?» Urupfu ruti " ndabishaka."

Cacana ararubwira ati "nguriza inka yo kubaga.» Urupfu ruti "ngiyo ndayikugurije.» Cacana atwara inka y'urupfu. I Gitisi na Nyamagana. Igihe agiye kuyikubita Intorezo, ahusha mu cyico, aboneza mu kuguru. Ahamagara umwana we ati «ngwino hano umfashe.» Umwana araza. Cacana agiye gukubita intorezo ayirimiza umwana ku ijosi, aramuhirika; inka na yo irapfa.

Inyama Cacana n'umugore we baziryaho. Urupfu rubwira Cacana ruti " nyishyura inka yanjye wa kagabo we !" Icyo gihe inkono ikaba irahiye. Cacana ayikubita ku mutwe ati " henga nzagusigire urupfu !"

Aramanuka no mu Misizi ya Musumba. Aratura, arakaraba ngo arye.Urupfu ruramubwira ruti " ujya kurya akanjye arabanza akanyishyura." Umuhungu muzima arahaguruka, arikorera, afumyamo. Ageze i Gitwiko na Rukambura, arakaraba ngo arye; urupfu ruti " Bu... » Cacana ati " Pyo..."

Agutahira i Runda na Gihara, aracumbika. Ibyo kurya arabishyushya, arangije arakaraba ngo arye. Urupfu ruba rurahashinze ruti " nyishyura."

Cacana arataraguriza, amanuka Gihara, yambuka uruzi. Aterera Bugaragara, ageze mu mpinga, aratura, arakaraba ngo arye; urupfu ruti " naharaye; banza unyishyure."

Cacana amanuka Bugaragara, aterera Shyorongi, yikubita mu iteme, mu Gitabage cya Mbogo na Nyabuko; aterera Kirungu, ageze mu mpinga ya Remera, aratura, arakaraba ngo arye. Urupfu ruti " ujya kurya akanjye arabanza akishyura."

Cacana abwira urupfu ati "reka ngusige ikirari cyume !" Amanuka Nyundo, yikubita mu Muyanza, azamuka Zoko, ageze mu mpinga ya Zoko, aratura, arakaraba ngo arye. Urupfu ruti " ujya kurya akanjye arabanza akanyishyura. Komeza turuhanye !"

Cacana ati " ndacogoye." Aterurana n'urupfu, akirana na rwo. Urupfu ruramuterura rumucinya hasi. Cacana na we araruterura no hasi ngo Piii ! Maze rurakotana, rubura gica. Imana irahagoboka, izana inka ebyiri, iziha Cacana. Cacana azishyura urupfu. Barakiranuka. Urupfu rubwira Cacana ruti " enda noneho nkugabire izi nka ! » Cacana arazakira. Urupfu ruti « mpa inka zanjye.» Cacana ahungana za nka, ariko yiruka ay'ubusa urupfu rumufata mpiri, rumugwa gitumo, ruramwica.

Sinjye wahera hahera Cacana n'urupfu!

UMUGORE W'UMUTINDI NYAKUJYA

Umugore w'umutindi nyakujya

Habayeho umugore, akaba umutindi nyakujya, akibera mu ngunguru bari barajugunye.

Umunsi umwe, haza umuntu w'umusabirizi, ariko akamenya gukora ibintu bisa n'ibitangaza .

Icyo gihe imvura yaragwaga cyane. Wa mugore amurabutswe, aribwira ati «yewe nta mutindi umwe! Ko niganyiraga, uriya wabaye kuriya ntandusha ubutindi? Naba nanjye mfite ubucabari bwanjye n'ingunguru yanjye.»

Ndetse icyo gihe imvura yaragwaga, umugabo anyagirwa; umugore aramuhamagara, aramubwira ati «ngwino wugame.»

Wa mugabo yinjira muri ya ngunguru, arugama. Nuko yitegereza uwo mugore wari warishwe n'agahinda, ntagire shinge na rugero, maze aramubaza ati «wumva wifuza iki?» Umugore aramusubiza ati nifuza inzu n'iyo yaba ntoya, ifite akarima iruhande, maze nkava muri iy ngunguru! Yahirwa mama ubyifitiye!»

Umugabo aramubwira ati «humura mugore mwiza, kubera ko wanyugamishije, ejo uzabona iyo inzu.» Umugore abanza gushidikanya yibwira ati «nk'uyu mutindi aranshinyagurira iki? mbese yabanje akikiza ubwe!» Nuko yirirwa yibaza icyo uwo mugabo yashatse kumubwira, burinda bwira akibitekereza .

Bukeye, umugore ngo akanguke, asanga atakiri muri ya ngunguru, ahubwo ari mu nzu nziza, yubatse mu karima katagira uko gasa!

Umugore arishima sinakubwira.

Amezi atandatu ashize, wa mugabo yongera kunyura aho, maze abaza wa mugore ati «ubu se kandi ntumerewe neza?»

Umugore ati «koko merewe neza, ariko uwampa n'agaka kamwe nkajya mbona amata yo kunywa n'icyo mfumbiza aka karima kanjye; akampa n'ingurube yo korora.»

Umugabo ati «ihorere ejo uzabibona byombi.» Noneho umugore ntiyongera gushidikanya. 

Bugicya, umugore ngo ajye kubona, abona iruhande rwa ka karima imbyeyi n'iyayo n'icyana cy'ingurube gishaka ibyo kirya!

Si bwo agiye kuba umukungu! Wa mugabo agiye kumubera imana rwose!

Hashize igihe kirekire, nyamugabo aragaruka abaza wa mugore ati «ubuse kandi hari ubukire wifuza burenze ubungubu?»

Umugore aramusubiza ati «hora yewe winshinyagurira!

Aho uzi kuba umutindi nk'uko narimeze kandi ngeze mu za bukuru?

Noneho iyo unkiriza rimwe, ukanshajisha neza!

Wowe se ko nitekera,

Nkaba muri iyi nzu njyenyine,

Singire uwo ntuma ku isoko akaba ari njye wigirayo ngenda nsayagurika muri biriya byondo! ubwo se urumva nkize iki?»

Umugabo aramusubiza ati «ubukire ahubwo ugiye kubura aho ubukwiza!»

Mu gitondo umugore agikanguka, yumva mu nzu urusaku rw'ibintu biterurwa hirya no hino, ariko ntamenye ababiterura.

Yumva aryamye ku buriri bwiza.

Arebye asanga ni igitanda cy'akataraboneka.

Yahindukira kikamutembereza!

Yongeye kureba hirya abona hateye intebe nziza cyane n'ameza abengerana.

Hirya gato hari indorerwamo yometse ku nzu. Ako kanya abona umukobwa akinguye icyumba, amusuhuzanya icyubahiro ati «mbazaniye amazi yo kwiyuhagira kandi nateguye.»

Umugore arabyuka ariyuhagira , uwo mukobwa aramusokoza, aramwambika.

Yirebye mu ndorerwamo asanga atakiri wa wundi yarakize cyane. Aratangira arabigendera, reka iminsi mikuru sinakubwira.

Si bwo abaye ikirangirire!

Umunsi umwe, wa mugabo yiyambarira gitindi maze aza guhagarara ahantu yari azi ko uwo mugore akunda kunyura, yigendagendera n'abaja be.

Umugore akihagera, wa mugabo aramusuhuza, maze aramubwira ati «ngira ngo nta kintu ubuze!» ubwo ariko abimubwira asa nkumwenyuye, mbese nkubwira uwo baziranye. 

Umugore ntiyamureba n'irihumye, arihitira!

Umugabo arangurura ijwi ati «mbese noneho ntucyumva?»

Umugore asubiza amaso inyuma n'agasuzuguro kenshi, abwira uwo mugabo ati:

«aho waba uziko uwo ubwira ari umuntu w'icyubahiro?

Wagize ngo ndi rubanda rusazwe! Aribyo niwongera kurevura uribonera.» 

Umugabo aramwihorera!

Bukeye ngo umugore abyuke, asanga yanzu na bwa bukire bwose byayoyotse, aryamye muri cya gisate cy'ingunguru yahozemo!

Yicuza icyatumye yiha gusuzugura wa mugabo.

Abanyarwanda baca umugani ngo «Gukira byibagiza gukinga». 

Sinjye wahera hahera umugore wo mugice cy'ingunguru! 

UBWOBA BW'INYAMASWA

Ubwoba bw'inyamaswa

Umunsi umwe, urukwavu rwari runaniwe maze rwiryamira munsi y’igiti kinini cy’ipapayi, rurasinzira. Amapapayi y’icyo giti yari yarahishije cyane. Kubera uburemere, rimwe riza guhanuka, ryikubita hasi, iruhande rw’urukwavu. Urukwavu rukangukira hejuru rufite ubwoba, rukeka ko ari nyir’umurima uruvuza amabuye ashaka kurwica. Nuko ruherako rwiruka amasigamana rutazi iyo rujya, umutima waruhubutsemo!

Inkwavu zene warwo zirurabutswe ziti «turashize! Nimuze duhunge na twe, naho ubundi biducikiyeho!» Ziruka ubwo ubutarora inyuma ku buryo n’izindi zahuraga, zazomaga mu nyuma zitiriwe zisobanuza. Ingeragere ngo zizibone ziti «ubwo ziriya nkwavu ziruka kuriya ntabwo ari gusa, ishyamba rigomba kuba rihiye. Nimuze duhungane na zo, byakomeye!» Ingeragere zose zifata inzira ubwo zikurikira inkwavu.

Za mahuma ziza kwikanga iyo nkubiri, zicwa n’icyunzwe, ubwoba burazitaha. Igitima kiradiha, zituma ibizuru hirya no hino, amatwi zirayabanga. Ziti «uwo munuko ni uw’umuriro w’ishyamba rihiye noneho akacu karashobotse.» Zifumyamo! Ni Bihehe mutayobewe, inzira zirayitora, si ukwiruka zica ibiti n’amabuye!

Ntibyatinda, imbogo n’amasatura birabukwa agashururu k’umukungugu, watumukaga mu nzira y’urwo ruvange rw’inyamaswa. Ubwo ni ko amabuye avuza ubuhuha iyo nkora yose. Mu gihe zikirangaguzwa zigira ngo zibaze ibyabaye, iz’udusore ziba zirahise zigurukira mu bicu ziti « ibintu biracitse, ishyamba ryahiye, n’amahirwe tugize ni uko inkwavu n’ingeragere zabimenye kare. Ndetse nta gushidikanya, dukwiye guhungana na zo.» Zizikurikira ubwo.

Inzovu na zo aho zibyagiye zishya ubwoba ziti « ubwo icyunzwe gikomeza kwiyongera, ishyamba ryahiye, umuriro uturli hafi. Igisigaye ni ugukizwa n’amaguru.» Imigoboro zirayirarika, ibitwi zirabyitera, amaguru ziyabangira ingata!

Inyamaswa amagana n’amagana, inini n’intoya, zigenda ari uruvunganzoka inyuma y’inkwavu. Induru ziravuga, ibikombe biromongana, imisozi irirangira, urusaku rurushaho kuba rwinshi, ukaba wagira ngo ni inkuba zirwaniye muri iryo shyamba.

Inkwavu uko zafashe iya mbere, zumva induru n’imirindi inyuma yazo, zikarushaho kugira ubwoba, noneho si ukwiruka zigasara. Izindi nyamaswa na zo zabona inkwavu zongeramo umurego – dore ko zizirusha kunyaruka – zikarushaho gukuka umutima no kwiheba.

Cyakora inkwavu ni zo cyane cyane zahaboneye amakuba: zazirikanaga umuntu wazirukanye azivuza amabuye aho zari ziryamye, ubwoba bugakomeza kuzica; zakebuka inyuma zikabona ibikoko byose biziriho, noneho umutima ugahaba.

Ubwo ariko intare yari yiryamiye mu ndiri yayo, ntacyo yishisha, itaramenya ibyabaye. Sinzi uko yaje kumva urusaku n’imirindi y’inyamaswa irakanguka. Irabyuka, irinanura, isohoka igomagira, iritegereza, ibona inyamaswa zose ziruka nk’izasaze. Iratontoma igira kabiri, iroshye ubwa gatatu, inyamaswa zose
zibura aho zirigitira, ni ko guhagarararira icyarimwe imbere y’umwami w’ishyamba. Ariko umutima wari wazishizemo rwose, zituragurwa. Iby’umuriro byo ntizari zikibitekereza, kuko umutontomo w’intare wari wazikangaranyije.

Intare ihera ku nzovu, iyibazanya uburakari bwinshi, iti « mwa bugoryi mwe, murirukanwa n’iki bene ako kageni ?» Inzovu ziti « twabonye imbogo zihunga umuriro, zivuga ko ishyamba ryahiye, tubona ko na twe ntaho dusigaye, duherako tuzikurikira.»

Intare ibaza impyisi iti « ni iki cyabateye ubwoba?» Impyisi ziti « twabonye ingeragere ziruka zihunga, dukeka ko ishyamba ryahiye, na twe turiruka.» Ubwo zungamo zivuga cyane ziti « kandi Nyagasani, ntuyobewe na we ko iyo
ishyamba rihiye tugomba guhunga.»

Intare ibaza ingeragere iti « mwirukanywe n’iki?» Ingeragere ziti « twabonye inkwavu ziruka, tubona ko hari ikiziteye, na twe turahunga.» Irashyira iza kugera ku nkwavu irazibaza iti «ni iki cyabateye guhunga, mugatera imvururu mu zindi nyamaswa, ishyamba mukaritera hejuru, none mukaba mwambujije
gusinzira ?»

Rwa rukwavu Nyirabayazana rusubiza intare ruti « umva Nyagasani icyabiteye, nari nihundagariye mu gacucu munsi y’igiti cy’ipapayi ntangiye guhondobera, numva ikintu kinini rwose kimeze nk’ibuye kinyikubise iruhande. Ubwo mperako ndabaduka ngenda niruka mpunga mwene muntu.

Uko niruka nihuta, bigeza aho nza gutekereza ko ryaba ari ipapayi ryahubutse mu giti rikangwa iruhande. Ni uko nkomeza kwirukanka kuko nta cyemezo nari mfite. Ngo ngere ahitaruye, nkebuka inyuma gatoya, nsanga inyamaswa zose zo mu ishyamba ziruka zinkurikiye. Nkuka umutima cyane, ni bwo nkuyemo nkomeza guhunga.»

Intare imaze kubyumva isanga nta buryarya, nta n’ifuti, ahubwo ari ubucucu inyamaswa ziyokamiwe iyo ziva zikagera. Bigeze aho ibitwenge birayitwara, maze itembagara aho ngaho ! Nuko izindi nyamaswa uko zagateraniye aho zose zikorwa n’isoni zisubira imwe iwayo indi iwayo. 

Ninjye wahera hahera ubwoba bw'inyamaswa! 

IBYIRUKA RYA MAHERU

IBYIRUKA LYA MAHERU

 

Umuvugo wa Rugamba Spiriyani.

 

Uyu mwana nabyiruye

Namureze mukunze

Yabyirukanye ubwenge

Buvanze mu bwana

Nkanibaza cyane

Uko azaba bitinze.

Agakura akora nabi

Aho yatobye akondo

Ngo akulikize abandi,

Akabaka iby’iwabo

Akabyita iby’iwacu.

Nabyumva ngahinda

Nti: ntabwo mbishaka,

Ubusambo si bwiza

Ubukunze atabeshya

Aba yigira nabi. 

Aho amaliye gusoreka

Ingeso ye ntiyacika

Bukeye nti: ntabwo

Nti: subiza iby’abandi,

Ujye utwara icyo uhawe

Icyo wimwe ugitinye. 

Uwo mwana uko ateye

Biteye agahinda.

Aho yaroye neza

Uko akwiye kugenza,

Ati: ndanze kugenda

Ngo ntange ibyo ntunze.

Iyo utwaye iby’abandi

Bakuzi bakurora

Ntibaze barwana

Ngo bihe agaciro

Mu maso y’abandi,

Uragenda ukayora

Ukabita abatinyi

Ukagwiza iby’iwanyu.

 

Ubwo aranga arahana 

Nkagira ngo arashyenga

Naho aravuga akomeje.

Ati: ndumva nahaze

Guteshwa ibyo nshima

Ngo nkunde ibyo ushaka.

Ubu nshobora kugenda

Ngashaka aho ndara

Ejo nkigaba ahandi,

Ejobundi ngakomeza

Nkagera iyo utakibona,

Kugira ngo nguhunge

Amahane ni menshi.

Ubwo mbonye icyo cyago

Gikomeje imigambi

Yo kwigisha icyohe,

Ndakomeza ndatota

Ngo none aratinya

Aze kumva igikwiye.

Nti: ibyo wigira byose

Ndabirora nkazenga.

Nakwitaga umwana

Uyu uteye gitwali

Agaturana neza

N’abitwa ababyeyi.

Ubwo utangiye kwanga

Uwakureze akagukuza,

Wamurora mu maso

Inyeli zikavumera,

Waba wicaye hasi

Uti: intebe nayireke

Nyishinge ho nanjye,

Yaba agize ati: jya kurora

Amatungo mu rwuli

Ugatangira kwigira

Icyatwa ugafunga;

Yakubwira ati: cyono

Jya kuzana utuzi

Ugafuha ukarwana

Ukica igiti n’isazi;

Ubwo utangiye kwanga

Amategeko nguhaye,

Ubusore bwapfuye

Wabaye Rubebe

Jye nkwise icyontazi

Icyo ushaka kimashe.

 

Ubwo ngubwo arazenga

Arababara ndabibona

Arafunga ntiyakoma

Bagize bati: yewe

Ijambo liragatabwa

Bahamagaye aranga

Bagabuye ntiyabilya

Bashashe ntiyalyama.

Ubwo nyina akandeba

Agatinya guhinda

Akiruzi umuhungu

Mu maso ya twembi.

Yankebuka ngasanga

Mu maso ye yombi

Haganje agahinda

Amagambo ajya kuvuga

Ugasanga amugoye.

Ubwo abana batoya

Basanzwe basakuza

Barwana bagabuza

Bakandora bose

Nakebuka umwe muli bo

Agahumbya bukeya.

Umwe yavuga ijambo

Abandi bakamureba

Igisubizo bashimye

Ugasanga gituje

Kitali mo amashyengo

Aya asanzwe mu bana.

 

Ngeze aho nti: cyo mwana

Hamagara Mahero

Aze ambwire icyo ashaka

Mahero ati: ndaje

Nkubwire icyo mashe;

Aza atera ibitambwe

Nti: ubanza rubaye.

Ati: kera nkivuka

Ntaramenya ubwenge

Nali inka mu zindi

Wahilika ngatemba

Wanterura nkabyuka

Washaka ko ndyama

Ugahilika ku bulili

Ibitotsi bikayora

Mahero agahwikwa.

Naba nakoze icyo wanga

Ugaterura ugahonda

Amahane ali nta yo

Sinibaze na busa

Uko nkwiye kugenza.

Aho nshiliye akenge

Ndakomeza ndakureka

Nakosa nka gatoya

Ubwo inkuba zigakubita

Uti: mbyiruye icyontazi.

Nkakureka ugakomeza

Guhata ibicumuro

Uwakoze uko ashoboye

Kugira ngo akuneze.

Umujinya waba ukomeje

Ugaterura ugahonda

Wananirwa ugatuza

Uti: genda ndakuretse.

Ibyo ngibyo nabirora

Nti: nta ngufu zanjye

Mba nshatse agahamba

Nkareba aho najya

Hasumbye ahangaha.

 

Ubu ngubu ndareba

Ngasanga ibyo ungilira

Bikwiye guhosha.

Ubwo wanyimye imbabazi

Ngo nanjye nduhuke

Ibyo kwitwa ikirumbo

No kwicara mpondwa

Ndakungura inama

Igusumbira izindi

Amahane ave mu rugo

Uruhuke kurwana

Nduhuke guhondwa;

Cyo nshakira impammba

Agatukuru gatoya

Ngaterere ku mutwe

Mfate agakoni kanjye

Njye guhakwa aho nshaka

Ahangaha mpacuke

Ibicumuro nkugilira

Uruhuke kubibona.

 

Gutura amahanga

Bizankiza byinshi.

Bizampa guhunga

Amahane y’I Rwanda,

Aho bambura umuntu

Abo abyaye bamurora,

Agakubitwa umunani

Ngo ikawa irarumbye,

Ngo cyangwa umuzungu

Yaraye rusake.

Ibiboko wakubiswe

N’amalira nahalize

Ntibyatuma ntura

Aho ndeba umuhashyi

Wampinduye imbata

Uwo ni inzigo kuli jye.

Amahane yo mu rugo,

Amahili y’ibisonga

Ibyo byose bikoranye

Ntibyatuma ngoheka

Ndashaka kugenda.

 

Ubwo ngubwo ndayoberwa

Ngo mbure icyo musubiza

Nti: genda uruhuke

Ejo nzaba nkubwira

Icyo nkeka kuli ibyo.

Ati: ngiye kulyama

Ndazinduka nkwibutsa

Impamba nakwatse.

 

Aragenda aralyama

Nanjye ndana ku bwanjye.

Ilyo joro sinagoheka

Ndara mbunza imitima.

Ngashaka igisubizo

Nzabwira uwo mwana

Ngasanga kigoye.

Namwita igicucu

Sinigeze nterura

Ngo nshinge ibitaliho;

Navugaga ibisanzwe.

Ubu ngubu ninanga

Ko agana mu mahanga

Nkamwogeza cyane

Ngo akunde angumire aho,

Ndareba ngasanga

Mba mwishe burundu,

Akagira ngo ni mwiza,

Akazapfa akigenza

Uko yamye abishinga.

 

Ngifinda uko nkwiye

Kugenza ibyo ngibyo

Mahero aba yaje.

Ati: ndabona hakeye

Ndakwibutsa ijambo

Naraye nkubwiye.

 

Nti: Mahero ko ubizi

Ngukunda bikabije

Urarwana ujya hehe?

Iyo utuje ugakunda

Ugaturana neza

N’abitwa ababyeyi!

 

Wabaye ukivuka,

Inka yanjye yali imwe

Irakunda iragorora

Urakamirwa urabyibuha.

Ntiwigeze usumbwa

N’abinikije ijana.

Mahero iyo umbereye

Umwana uko nshaka

Aho kunyaka ijambo!

 

Amapfa ageze mu gihugu

Nkurwanaho cyane

Umuruho sinawumva

Ngahaha ubutitsa

Ngo akabili gatohe

Utazaba uruzingo

Nk’uwabuze abamurera.

Mahero iyo umpaye

Agahenge gatoya

Nkakungura inama!

 

Nateye n’ishyamba

Ngo nugimbuka

Washatse gushinga

Urugo rukwizihiye

Utazabura imbaliro

Ukabura n’imiganda.

Mahero iyo utuje

Ugakulikiza neza

Utunama nkugira!

 

Imishike yaracitse

Amafuni ararundwa,

Ubwo mpinga ibijumba,

Rubanda bakunda

Kubyita ubukungu.

Mba ngira ngo utazimwa

Umukobwa wa Naka,

Bagira ngo urashonje

Ubukungu si bwinshi.

Mahero iyo umfashije

Tukiha agaciro

Mu maso y’i Muhana!

 

Ubu ingano nararunze,

Ibigega biratemba.

Ubwo ngira ngo abatindi

Batagira amasambu

Bagure ibyo mbahaye

Jye ngwize amanoti

Njye nkwambika neza.

Mahero iyo umbwiye

Amagambo anduhura

Aho kunsha umugongo!

 

Nateye urutoki

Ngo niba zitetse

Ujye utora agahihi

Agahogo kabobere.

Ubu inyuma y’igikali

Ibitoki ni byinshi

Bitembana inkingi.

Ubu intabo zirarunze

Ibibindi biroga.

Mahero iyo ugumye aha

Nkabona agakazana

Aho kwicwa n’irungu

Wagiye Bugande!

 

 

Nta tungo natinye

Ngo mare yo ubukungu

Utazaba umutindi.

Ihene ubu ni nyamwinshi

Ziteretse amapfizi:

Ruhaya na Sacyanwa.

Mahero iyo umfashije

Tukorora neza

Amatungo tubyiruye!

 

Kebuka urore amasake

Yilirwa avuna sambwe

Mu mivumu haliya!

Inkokokazi ni nyinshi:

Iz’inganda n’indayi

Uzikunda zihuje

Indilimbo z’urwunge,

Ziteteza zitaha,

Zihamagara izazo,

Zitoye gahunda,

Zisanga amaruka.

Mahero iyo urebye

Ibyo ntunze ugatuza

Aho kunta mu malira!

 

Uti: ngaho mpa impamba

Ngucike njye ahandi

Ducane dutane!

Mahero iyo unyoheje

Gukora mu ntagara

Nkalyiroha mu nda

Aho kwanga icyo mbyaye!

 

Aho uruzi aba bana

Bakureba ku jisho

Bakabura icyo bavuga

Kuko mukuru wabo

Abacitse bamurora!

Ili tuza likabije

Likubajije icyo uli cyo

Basubize utabeshya!

 

Itegereze umubyeyi

Wavunitse agutwite,

Wavuka akakonsa,

Agahinga aguhetse,

Akavoma aguhetse,

Agatashya aguhetse,

Agateka aguhetse,

Umulinde agahinda

Ko kubura icyo abyaye

Ngo alilire mu myotsi.

 

Mahero arasohoka

Asa n’ubuze ijambo.

Akomeza imbere ye ajya ku irembo.

Akebuka hepfo abona urutoke,

Ubwo arakeberanya mu gikali,

Abona imizinga ivuza ubuhuha.

Ntiyahagarara ngo zitamwumva

Zikamucengeza mo uruboli.

Akebura intambwe ajya mu ikawa.

Ubwo agasusuruko karababiliye,

Ndetse akazuba karamukubise,

Agumya kubunga agana agacucu.

Muli iyo kawa y’isaso nyinshi

Hakaba mo igiti gikuze neza,

Cyarakabije kilizihirwa,

Ururabo ruragwa hajya ibitumbwe,

Bijya guhisha ntibyasigana

Maze uwo mwana akibona bwangu,

Yika bugufi ahina umugongo

Agishyika mu nsi ahamara umwanya

Amaso yombi arayagihanga,

Umutima utekereza ibyo hilya.

 

Ibyo namubwiye bigumya kuza

Si ibihingwa si amatungo.

Ubwo aliko akumva atameze neza,

Imitima igakomeza kujya inama;

Ibyo guta iwabo ngo ajye Bugande

Yali yabyirukanye agisohoka,

Maze kumwumvisha igikwiye.

Icyamuvunaga ubwo ni ukuntu

Aza kumbwira uko yigaruye.

Ava mu ikawa alinanura.

Acuma gatoya ananirwa igenda,

Arahagarara aratekereza,

Akazinga umunya agashima mu mutwe.

Ngo byende ho akanya

Ati: ndi imbwa bikabije.

Arakabuza ati: ngiye

Kubwira uwambyaye

Ko kwigira icyohe

Bikwiye undi utali jye.

 

Ngo ngane ku irembo

Duhura mva mu rugo.

Dukubitanye amaso

Aratinya arahumbya.

Aho yavuze ikintu

Yashakaga ko menya

Ajya kwicara mu nzu.

Jye nkomeza urugendo.

Najyaga mu gacyamu

Kugira ngo nduhuke

Agahinda yanteye,

Nganira n’abantu

Batazi ibyo tulimo.

Aho yagumye mu nzu

Ngo ahamane n’abandi,

Akeberanya mu cyanzu

Yihina mu gikali.

Ahakura agatebo,

Ajya muli ya kawa

Arasoroma aragwiza,

Agatebo arakanaga.

 

Ngo ngaruke nje kurora

Uko byaje kugenda,

Duhulira mu rugo

Ahatura iyo kawa.

Mbibonye ndashoberwa

Nti: yumviye rwose,

Agatima karagarutse

Aragira ngo anyurure.

 

Ngo mbure icyo mubwira

Kugira ngo mushime,

Mpamagara abatoya.

Nti: ntabwo mureba

Undi mwana uko agenza!

Mulicaye mu nzu,

Aravunika mumurora,

Arakora mukalyama,

Agatura uwe mulimo

Umugono muwuhuruza!

 

Nyina, we yali mu nzu

Uko yakigunze

Agahinda kamwishe.

Arasohoka arareba

Ati: mbese iyi kawa

Yo iturutse ahagana he?

 

Ubwo yibazaga abizi,

Akagira ngo abone ubulyo

Bwo kogeza umwana

Watwumviye bwangu.

Mubwirana ubwira

Nti: ngaho muhembe

Uyu mulimo ni munini.

 

Ubwo twihina mu nzu

Duterura akabindi

Dushyira mu kirambi.

Nti: ngaho Mahero

Cyo ngwino uyibanze

Ni wowe tuyikesha.

Ati: ndanze kubanza

Abakuru bakili aho.

Nti: nta cyo bitwaye

Iyo ali bo bakubwiye.

Ayisoma yitonze

Numva yiruhutsa.

Igishyika kiratuza

Amagambo arakunda

Tunywa tuganira.

 

Kuva kandi uwo munsi

Mahero aba umwana

Uyu wumvira rwose

Wakorora ati: ndaje.

Ntibyashyize kera,

Musabira umukobwa

Barwubaka neza

Babyaranye kabili.

Imibanire yabo,

Rubanda babizi

Babita mahwane.

 

 

Iyo agana mu mahanga

Aba ali imbwa mu zindi

Aho kwicara nk’ubu

Ngo aturane neza

N’abatumye abyiruka.

Rugamba Spiriyani. INRS Butare 1979

 

Umugani wa Ngarama na Saruhara rwa Nkomokomo

Kera habayeho umuntu akitwa Ngarama, akaba n’umugaragu w’umwami. Muri icyo gihe hariho igisiga kinini kikitwa Saruhara rwa Nkomokomo. Abantu bari barakigize indahiro. Cyagiraga amaboko cyane, kikabuza umwami guturwa. Cyabonaga abafite amakoro kikabica, ibintu byabo kikabirya. 


Umwami agira umujinya, agiteza ingabo ngo zizacyice. Ingabo zirahaguruka, zijya kwica Saruhara rwa Nkomokomo. Saruhara imanuka hejuru izica zose. Umwami arongera ayiteza ingabo, Saruhara na zo irazitsemba, ntihasigara n’umwe wo kubara inkuru. Amayira arasiba, ntihagira usubira kugera ibwami. Bose batinyaga Saruhara.


Bukeye Ngarama abwira umwami ati « ndashaka kwica Saruhara rwa Nkomokomo, umwami w’ibishwi n’ibisiga!» Umwami aramusubiza ati «Ngarama urabeshya ntiwakwica Saruhara! Nayiteje ingabo nyinshi irazinesha zose, imbuza guturwa; none inzira zabaye ibisibe. None Ngarama wimbeshya, ntiwashobora Saruhara rwa Nkomokomo, umwami w’ibishwi n’ibisiga. Nzi ko uri umugabo, ariko rero ubugabo ntuburusha abandi bose. Saruhara yishe n’intwari nyinshi! »

Ngarama abwira umwami ati « ninica Saruhara uzangororera iki? Umwami ararnusubiza ati « niwica Saruhara, nzaguha uruhande rw’igihugu cyanjye.. »

Ngarama acurisha ubuhiri bw’icyuma, kandi abwira umwami ati « umbagire inka. » Umwami arayibagisha. Ngarama yenda uruhu, yenda n’amaraso. Uruhu araruzingazinga, amaraso ayisiga umubiri wose. Uruhu ararwifureba. Ajya aho Saruhara icira ibintu, arambarara hasi mu nzira, akinjika itako, n’impiri ye mu ntoki. Inkona iraza iramurora, iravuga iti « uyu mupfu wapfuye agapfana agahiri n’agahinda sindamurya ! »

Muri uwo mwanya haza ibisiga byinshi; bizana n’umwami wabyo Saruhara. Biraterana, birora aho Ngarama agaramye. Biramwitegereza… Saruhara ibwira Sakabaka iti «naherukaga ubamo akagabo, none jya kurya uriya mupfu.» Sakabaka iramwegera, iramwitegereza, igaruka bwangu iti «uriya mupfu wapfanye agahiri n’agahinda, simbashije kumurya.Kumurya ni ukwigerezaho !»

Saruhara ibwira ingurusu iti «jya kurya uriya mupfu.» Ingurusu iragenda, isanga Ngarama yahindurije ijisho, ishya ubwoba, igaruka ivuga iti «uriya mupfu mu mabyiruka yanjye sinamuriye. None sinjya kumurya kandi yarapfanye agahiri n’agahinda! »

Ibisiga byinshi bimugeraho, ariko byanga kumushira amakenga. Saruhara na yo yari ifite akoba. Ariko irikomeza yanga guhara ishema n’igitinyiro. Ni ko kubwira ibindi bisiga iti «murasara. Uyu mupfu mu mabyiruka yanjye naramuliye. Namuriye mu Mutara w’i Ndorwa, namuriye i Bunyabungo, namuriye i Buryasazi, namuriye i Bunyabuntu, kandi mpora murya iminsi yose. None ndabagaye mwese. Ntimukwiye kuba abagaragu ba Saruhara, mba ndoga Nkomokomo! Ndetse ndabatsemba mwese.»

Ibisiga birasubiza biti «Nyagasani, utwice cyangwa udukize, ariko uriya mupfu ntawashobora kumurya.» Saruhara iti «muri imbwa. Jyeweho ngiye kurya uriya mupfu, kuko ntacyatuma ntamurya.»

Ngarama yabuze umurya, buri wese amwibazaho

Iramanuka, itanda amababa imbere ya Ngarama. Igihe ishaka kumudonda mu jisho, Ngarama ayikoza ubuhiri mu mashanya. Saruhara yumva irashize, ariko ipfa kwihangana. Ngarama na we yungamo. Saruhara igondeka ibaba. Ishaka kumuturuka hepfo. Ngarama aribirindura, ayikubita ubuhiri ku kinwa kirapyinagara. Saruhara irisimbiza kumukubita urwara. Ngarama ayikonja amaguru… Abonye ko ayicogoje, asohoroka muri cya gihu, abaka umuheto we, ayikubita umwambi mu ibaba, urayahuranya. Aritaza, arayikubita, ayivuza amahiri cyane, arayica. Ibisiga byose birahunga.

Amaze kuyica, atuma ibwami ngo baze kuyiheka. Baraza, barayitwara, bayereka umwami. Bose batangarira ubugabo bwa Ngarama. Umwami aramugororera cyane. amugabira n’inka nyinshi. Ngarama aratunga, aratunganirwa. Ibwami na ho harakundwa haragendwa.

Si jye wahera, hahera Saruhara rwa Nkomokomo!

UMUNYAMERWE

UMUNYAMERWE (ICYIVUGO CYA RUHAYA)

Ni Ruhaya rw’isekurume

Rwa murarika icyanwa

Iyo yarase igihembe

Udusekurume turayihunga.

Igira ibihembe bireba inyuma

Ikagira ubwanwa irarika iteka

Igira umugara wo ku mugongo

Ikawushinga iri ku rugamba.

Igira imihore myiza cyane

Ikaba itungo ryo mu batindi.

Iyo bayikuyeho uruhu rwayo

Abenshi muri bo baravugishwa.

Iyumvire nawe uyu munyabugoyi

Ngo aravugishwa abonye igaramye.

Yarazindutse ajya gusura

Se w’umugore we mu Rugerero

Agezeyo asanga barayibaga

Inyama ngizo hirya hino

Baragabagabana biracika

Abana benshi barabya indimi.

Aramwenyura akorora buhoro

Arasuhuza barikiriza

Bamuha icyicaro araruhuka

N’agatabi aratumagura

Umukuzo uraza yica inyota.

Akebuka hirya aho bazigabana

Amazi menshi amwuzura akanwa

Akabona imbugita ziraca ibintu.

Hashize umwanya uringaniye

Nyina w’umugore we ajya mu kirambi

Avugira mu gutwi kwa Ruhabuka

Ari we mugabo we akunda cyane

Ati: ” Murarebe uko mugenza

Uriya mwana w’umunyarwanda.”

Wa muhungu bimujya mu gutwi

Yirya icyara abyinisha intebe

Arasukuma gukoma yombi

Amasoni aranga abura uko agenza

Aragahuruka ajya ku irembo

Arinanura agaruka mu rugo.

Igihe cyo gutaha kiba kiraje

Agaseke keza barakamanura

Inyama munani ziragasaga

Bamuha umwana wo kumutwaza

Izo mbonekarimwe z’iyo mfizi

Imisozi itanu barayirenga

Uwa gatandatu barasohora

Abwira umwana asubira iwabo.

Abwira ab’iwe icyo mu gasero

Avuga amateshwa atagira uko angana,

Aravugishwa bishyira kera,

Ati:” Nageze iwanyu munsi y’uruhu

Nsanga iseseme barayibaga,

Ubwo isekurume iba iranteruye

No ku kinyama cy’inzu ngo pi !

Ngo nyikubite amazi

Amaso yuzura akanwa.

Bampa umukuzo ndawicarira.

None rero mugore wanjye

Mpa iyo mbugita nzicanirize

Umpe n’isafuriya niyicarire

Shyushya amazi yo kuzirisha

Ushake n’ubugali bwo kuziteka

Umpe n’ikinono kivamo isosi.”

Nyirakanaka ngo abite mu gitwi

Araseka cyane ibi byimazeyo

Afatwa n’impumu arakumbagara

Abira ibyuya yara amaboko

Hashize umwanya arahembuka

Ariruhutsa aratangara,

Ati:” Erega Ruhaya yari inkozeho!”

Ni isekurume ntisebanya

Kereka utazi uburyo inurira

Ni we uyisebya ibi by’abasenzi.

UMUGANI WA NGUNDA (igice cya Gatatu)

NGUNDA IGICE CYA GATATU

Ngunda ageze imuhira, asanga umugore, umukobwa wa Gacumu, yabyaye. Nuko Ngunda atera kwa Gacumu kwaka ibihembo. Aragenda abwira Gacumu ati « umukobwa wawe yarabyaye, nimumuhembe. » Maze yungamo ati « ndabona yagirwa na biriya bigega byombi. »

                                     Ibigega byo hambere

Ibyo bigega bikaba binini cyane. Barabimuha, bagira ngo ntari bubashe kubitwara. Agira kimwe aracyikorera, ikindi aragihagatira. Icyo ahagatiye abaye agikiranuka mu irembo, atangira kugihekenya. Agifatana Umukunguli, agihekenya Ngoma yose, agihekenya impinga ya Nyarubaka, akizana mu Gitare, agifatana Murambi agihekenya, agisingirana i Kangoma yo kwa Mpamarugamba, agikubitana mu Gakoni kwa Nshozamihigo agihekenya, aza Nyamagana yose agihekenya, aterera impinga ya Muyange, ageze ku Kinyogoto udukenyeri aratujugunya.

Ngunda yadukira ikigega yari yikoreye, aramunga. Icyongicyo akirya umwanya muto, kuko imisaya. yari imaze kumenyera. Maze agikura. ku mutwe, agitwara mu ntoki. Agitangirira mu Bihana kwa Mugunguje, akinyurana mu Ngorongali agihekenya, akirengama Sazange, asingira Kinkanga, Buhimba ayisiga mu kuboko kw’ibumoso, igihe ageze mu Gikirambwa kwa Nyiracunda, ajugunya ubujunde bw’udukenyeli munsi y’inzira !

Ariko inyota ntiyareka agera iwe. Umusozi arawucuba, asanga umushumba adahirira inka ze, amusaba amazi yo kunywa. Umushumba ayamuha mu gicuba cyuzuye. Ngunda ayabunda intama imwe, yongeza andi, na yo amubera iyanga, ntiyashira inyota. Nuko wa mushumba aramubwira ati « nazanywe no gushokera inka zanjye, sinazanywe no kukuhira. »

Wa mushumba acaho, ajya gushoza inka ze hirya. Nuko Ngunda igikenya yicara ku kibumbiro, arakinywa, aragikamya. Ajya mu kindi kibumbiro, na cyo aragikonoza; arigata ibyondo byo mu isoko. Ngunda amaze kunywa amazi yose yo mu bibumbiro no mu iriba, ajya mu ibuga araryama, agarika umwogo w’inda. Umushumba amanukana inka ze, aroye mu kibumbiro, asanga humye kera. Nuko inka ze zirarumanga.

Wa mushumba akebuka Ngunda haruguru ye, aravuga ati « dore ruriya rudigi henga nze turugabane! » Arakunyarukira amukoza agacumu mu ibondo, bya bizi yanyoye na bya bishaka yatemaguye birahomboka, byose biva mu nda ya Ngunda, bimanuka ku musozi, biwucamo ibikuku. Nuko icyo gihangange gipfa cyishwe n’inda nini.

Kuri ubu Ngunda aba afite abantu benshi bamukomokaho. Ariko yamaze gupfa, abagore be bajya gushaka amazu, bajyana n’ abana babo. Abo bana bari abaryi nka se, babura ibibatunga, bapfa uruhondobero bishwe n’inzara

Sinjye wahera hahera Ngunda n'urubyaro rwe!!!

UMUGANI W'UDUSHWIRIRI

Ubushwiriri bwari bufite se, yarabubyaye ari butandatu, hanyuma arapfa. Umunsi umwe, bwigira inama buti « tujye guhakirwa inka. » Ubushwiriri bujya guhakwa. Bumaze kugabana inka imwe, burataha. Busohoye bujya inama buti « turye iyi nka, nitumara kuyirya dusubire kwa databuja, aduhe indi. » 

Inama yo kurya inka imaze kunoga, ubushwiriri butoranya imirimo, kamwe

kati «ndajya gusenya inkwi.» Akandi kati «ndajya gukura amashyiga.» Akandi kati « ndajya kurahura. » Akandi kati « ndajya kuvoma. » Tubiri, agakuru n’agato, dusigara aho. Kamwe kati « Ndabaga. » Akandi kati « ndagufasha. »

Ubushwiriri bujya ku mirimo yabwo. Ubwasigaye imuhira, inka burayica, burayibaga, inyama buzigira neza, buratondora. Ubwari bwagiye ntibwagaruka. Akari kagiye gusenya kagize ngo karavuna urukwi, kanyerera intagarane, karapfa. Akagiye kuvoma, kabona igicucu cyako mu mazi kati « yewe wa mwana we uri mu mazi urakora iki? Reka nze ngukubite ! »

Karasimbuka kitera mu mazi, kamira nkeri, karapfa. Akari kagiye gukura amashyiga akitura hejuru, karapfa. Akari kagiye kurahura, kagenda kiruka, karanyerera, kikubita hasi intagarane, na ko karapfa.

Aka gatanu n’ aka gatandatu (twa tundi twasigaye imuhira) tubonye ko twarangije kubaga, tugategereza utundi ntitutubone, turibwira tuti « ahari babonye ibyo birira ntibaza. » Kamwe kati « ngiye gushaka uwagiye gusenya, nimubona ndajya gushaka n’ abandi. » Akandi kati «ngiye gushaka uwagiye kuvoma, nimubona ndajya gushaka n’ abandi.»

Akari kagiye gushaka uwagiye kuvoma, karora mu mazi, kabona igicucu cyako, kagira ngo ni wa wundi urimo. Karavuga kati « ubonye igihe wagiriye kuvoma ukaba ugejeje iki gihe utaraza ? Dore twabuze icyo dutekesha inyama, naho wowe wibereye mu mazi ! Henga nze ngukubitiremo. » Karasimbuka, no mu mazi ngo « dumbuli» kagenda gatyo, karapfa.

Akari kagiye gushaka akagiye gutashya, kabona kari mu nzira gatandaraje, katazi ko kapfuye, kati « igituma waheranye inkwi, tukaba twabuze icyo dutekesha. ni iki ? Twarangije kubaga kare, naho wowe wigaramiye mu nzira nta soni? Reka nze tubonane. » Kagenda kiruka, gakuba ijosi, karapfa. Udushwiriri turimbuka dutyo ntihasigara n’ako kubara inkuru. Inyama ziribwa n’ibisiga. 

Sinjyewahera, hahera Ubushwiriri!

UMUGANI WA NGUNDA (igice cya Kabiri)

 NGUNDA IGICE CYA KABIRI

Ngunda aba aho, aba iciro ry’imigani. Rimwe amaze guhaga ariyumvira ati « harya ngo mu Rwanda nta muntu wahwanya na njye kurya ? Emwe ni koko. Dore na we ibi biryo byose maze mu mwanya muto. Nyamara byatetswe mu minsi itandatu. Ariko ga rubanda, no kundenganya barandenganya! Ndya rimwe gusa mu cyumweru. Ariko bo bakarya kenshi buri munsi. Kandi nta muntu n’umwe twahiga mu guhinga cyangwa kubasha indi mirimo. Yego… ndarya ariko uko ndya ni ko nkora. Ubwo sindi igisambo uko bamvuga. Ahubwo ndi umugabo, igihangange ndetse… Kandi ga ye umenya Ruganzu yahingishije. Ese icyatumye atandarika ni iki ? Henga muhime njye kumuvumba. »

(Kwa Ruganzu)

Ngunda: – Gahorane amashyo n’ingoma Nyagasani ! Umva

ikinzanye, Nyagasani. Nje kubaramutsa no kubafunguza. Numvise

yuko ngo mwahingishije, nyoberwa icyababujije kundarika kandi nzi

ko nta muntu n’umwe wandusha guhinga. Ibyo Nyagasani ntacyo

bitwaye, mupfe kumvumbya gusa.

Ruganzu : – Koko na njye sinzi uko byandenzeho. Ndakuzi kuri ubu uba

wahamaze wafatiriye n’ ahandi. Ariko se nari kubona inzoga

ziguhagije n’inda yawe niyiziye? Ndetse n’ubu ubanza

ntari bubone izo nkuvumbyaho ngo mbone n’izihaza abahinzi banjye.

Ngunda: – Na njye sinaguhemukira. Reka kumvumbya, pfa kunsogongeza

gusa nigendere. Nzaba nza kuvumba ikindi gihe cyangwa se uzanyitumirira.

Ruganzu: -Ngunda se, ningusogongeza, ko nzi isogongera ryawe,

ntuzinogozamo abahinzi banjye bagaheba ? Ngaho nibajye

kukwereka, ariko uramenye !

Ngunda: – Ndasogongera gusa mba nkuroga ! Ndetse mfite urugendo, iyo

mungirira vuba nkareba uko natwaza iri zuba.

Ruganzu: – Umunyanzoga ntumuzi ? Genda bagusogongeze. Ngiye kureba

abahinzi.

Ngunda : – Yewe sha ! Shobuja arambwiye ngo nsogongeza ku nzoga.

Umunyanzoga: – Nabumvaga. Ariko se ntuntamaze! Dore usheshe akanguhe.

Dore inzoga ngiziriya. Singombye kukugenda mu nyuma, ndi

muri rwinshi. Enda umuheha.

Ngunda: – Oya wihorere, nifitiye uwanjye Ruvunabataka. Nawukuye mu

ishyamba, nkawugendana mu ruhago kuko ntamenya gusomesha

iyindi miheha.

Umunyanzoga: – Ni uko rero genda. Uri umuntu mukuru wibwire

                                                  Yaranywaga bigatinda

(Ngunda agarutse)

- Mbe:Ngunda ko wijuse cyane ubigenjeje ute ?

Ngunda : – Navuye imuhira abagore banjye bamaze kungaburira. Kandi no

gusogongera ko ndasogongeye; ahubwo genda urebe.

Umunyanzoga: – Yewe, ndumva ibikoba binkuka, ngiye kureba.

Ngunda (wenyine) : – Abanyanzoga baba abapfu ! Ubundi yari asanzwe

ayobewe imisogongerere yanjye? Yabaga yazaga ahubwo tukajyana.

Nsibye guhembuka, ariko rero byibura nishe akanyota. Ubwo

Ruganzu yarebye, yemera ko njya gusogongera azirikana ko nta

nzoga nyinshi afite? Umva ko ndi umunyanda nini. Umunyanda nini

ntiyanga kugawa. Kandi simpemutse, sinakoze ukundi atambwiye.

Yambwiye ngo nsogongere. Na njye nasogongeye, sinyoye. Ubundi

bwo buriya buyoga bubiri nibwo yari ateze abahinzi ? Henga ndetse

nigendere. Sinashobora kumva imivumo y’ abanyanzoga!

Twahubirana yanyica. Kandi ga koko ndahemutse ! Nguriya

arahindukiye. Mbega umujinya afite! Emwe ndahemutse ! Emwe si

uruda rwanjye rwananiranye!?

Umunyanzoga (wenyine): – Icyago yagiye. Aramaze na njye sinashakaga

kurebana na we. Bahungu se mbigenze nte ? Ruganzu ndamubwira

iki ? Abahinzi nibahingura ndabakwiza he? Ndamenya nihisha he?

Ararinkoreye Ngunda! Ndahebye, ntawizigira rubanda.. . Ruganzu

ntagira umwaga, ariko rero ntabura kumbwira nabi, birakwiye kandi.

Nimbona ko arakaye, ndapfa kumusaba imbabazi, ahubwo izo nzoga

nzazisubizeho ubwanjye. Mana y’i Rwanda, urampe gukira irya none!

Ruganzu : – Mbe Ngunda, iyo nda yawe ko yafoye cyane aho ni amahoro ?

Ngunda : – Nyagasani ndasogongeye gusa. None se nari kugira ukundi

mutantegetse? Ndetse ndabasezeraho kuko mfite ubwira, nasize

umugore wanjye aniha. Ndagira ngo njye kureba ko yaba yaruhutse !

Ruganzu: – Ni uko, genda amahoro. Ariko uramenye…

Ngunda (ageze hilya): – Nyagasani, ab’imuhira nibamvugira nabi, murangirire

irnbabazi. Muzirikane ko inda yanjye yantannye! Nasogongeye gusa

ariko ahari nakengesheje. Nibibababaza ahubwo nzariha.

.

Ruganzu: – Genda rwiza, icyo ushaka kuvuga ndacyumva. Abahinzi banjye

urabakoze. Ninsanga wazimaze, umenye ko uzariha nka zo kabiri, kandi

ntuzasubire kungarukira mu rugo ukundi, kereka ku munsi nagutumiye

kumpa umubyizi, ukaba igihano cyawe.

« Inda nini icura uwayihaye. »

« Uburana urubanza rw’inda ntatsindwa. »

... ...

Ntuzacikwe n'IGICE CYA GATATU CYA NGUNDA NI EJO!

URI MWIZA MAMA

Uri mwiza Mama

Koko uri mwiza si ukubeshya
Sinkurata bimwe bisanzwe
Abantu benshi bakabya cyane.

Amezi cyenda mu nda yawe
Untwite ugenda wigengesereye
Udahuga wanga ko mpugana.
Ngo igihe mvutse ntarareba
Umfureba neza ndanezerwa

Ngira ubushyuhe imbeho ntiyaza
Imbehe yanjye ubwo ikaba ibere.
Imirimo yawe ndayigutesha
Imiruho yanjye ndayigukwiza

Amarira yanjye ndayagutura
Ariko ukagira uti: “Kira kibondo! ”
Nzakurata uko bigukwiye
Ibere ryawe ni indahinyuka
Kuko ndikesha ibyiza byinshi.

Amaraso meza ahorana ubusire
Umubiri mwiza utagira inenge
Bwa bugingo buzira indwara
Ngo ejo ntazabona nituye!
Murezi utanga urugero rwiza

Uri Nyampinga ukagira ubuntu
Ntabwo urambirwa kuntamika
Ntujya usiba no kunkorera
Nyir’urugwiro nzagushima
Mubyeyi impamo ntimpahamure.

Ururimi rwawe rugaba ituze
Urugero rwawe nzarutora
N’umuco mwiza njye nkwigana
Nzakurikiza isuku yawe
Mawe nshima uri Mudasumbwa

Sinakunganya undi mubyeyi.
Ishuri ryawe riruta ayandi
Ubwenge bwa mbere wantoje
Ni bwo nahereyeho njya kwiga.
Kutiganda mfasha n’abandi

Ibyo mbikesha umutima wawe
Ntabwo wangomwe urwo rukundo
Utagukunda Rugori rwera
Ntacyo yaba amaze mu Rwanda.
Mutima mwiza uzira umunabi

Ineza yawe ivamo urukundo
Sugira sangwa uri Rudasumbwa.
Abo wibyariye tukurate
Data azaguhe urugukwiye
Rumwe udukunda utizigamiye

N’uwaguhanze aguhore hafi
Azakurinde amakuba yose.
Ni ibyo ndangirijeho none
Ariko nzongera ngusubire
Kuko uri mwiza Mawe nkunda.